Geart Tigchelaar: Ljouwert is City of Literature. Hulde oan elkenien dy’t dat foarinoar bokst hat!
Better as fiksje
útstel op útstel
De gaos om de Brexit hinne ynspirearre Tryntsje van der Veer ta it folgjende gedicht
útstel op útstel
tiid of gjin tiid is de fraach
no’t it eilân fierder swimt
ûnwissens de oerhân hat
bûtengrinzen net skowe
it stimmen weistimd
tiid of gjin tiid is it antwurd
no’t de lytse man ropt
wif syn efterban
it meartal wankel
syn stimme heas
tiid of gjin tiid is de fraach
no’t de roas fertutearzet
it lân in kar freget
útstel op útstel
de draak ûntstimd
beware of the dragon
Wachtsje
Op 30-10-19 treedt Peter Vermaat foar RIXT op by IepenUp Live. It is in jûn oer de Koerden. Sjoch by IepenUp op Facebook foar mear ynformaasje.
wachtsje
al stiet de wrâld ek yn ’e brân
en feecht de stoarm dyn leafste om
al kreaket de beam, knikt de blom
en is it hôf ta ’t moarch tegnaud
al jout de ikker skraach genôch
rotsje de setters op ’e bouwen
al is it wynfet jittiksoer
smakket it bier nei krante en rust
al binn’ de greiden skraal fan rôverij
en stiet gjin ko mear yn it bûthús
do moatst wol sjonge tsjin ’e wyn
en ’t fjoer, de rôten dûnsje litte
do moatst in stim opsette oant
de leechte einlings sprekke wol
dyn foet set troch, it koard is slop
do hâldst wat skûtels yn ’e loft
en sjoch, wat net bestiet, komt op
wy wachtsje op it ûnfoltôge
út: peter vermaat, op vleugels van de wind (discovery books) ljouwert 2015, s. 76.
oersetting: syds wiersma
wachten
al staat de wereld ook in brand
en slaat de storm je lief omver
al kraakt de boom en knakt de bloem
en is de bongerd aangetast
al brengt de akker niets meer op
en rot het pootgoed op het veld
al is het vat met wijn verzuurd
en smaakt het bier naar krant en roest
al zijn de weiden leeggeroofd
en staat geen rund meer in zijn stal
je moet wel zingen tegen wind
en vuur, de ratten laten dansen
je moet je stem verheffen tot
de leegte eind’lijk spreken gaat
je voet gaat voort, het koord is slap
je houdt wat schotels in de lucht
en zie, wat niet bestaat, komt op
we wachten op het onvoltooide
uit: peter vermaat, op vleugels van de wind (discovery books) leeuwarden 2015. pag. 76.
het kleinkind
ter nagedachtenis van aylan kurdi
hij trof me, had je kleinkind kunnen zijn
vertrouwd zijn rode shirt zijn blauwe broek
zijn mollig peuterlijf als hoort bij ons
het water droeg hem, beeld dat niet verdwijnt
kobani, stad waar moslims moslims doden
waar kaartjes huizen treinen zijn verbrand
waar je niet weg kunt vliegen als een vogel
waar luipaarden zich opwerpen als goden
hij had, wie weet, de mensheid kunnen redden
het laatste medicijn door hem ontdekt
je kunt op een verstomde schreeuw niet wedden
ommuurde steden worden werelddelen
en grachten zeeën, pek heet nu beleid
in ’t donker dolt de maan met smeekgebeden
uit: peter vermaat, gebroken akkers en slauerhoffs weemoed (discovery books) leeuwarden 2018, pag. 170
Proazagedichtejûn
Op 24 oktober lêstlyn wie it gesellich fol yn De Basuin yn Ljouwert. Mei’t de Deenske dichter Carsten René Nielsen seis wiken yn Grins ferbliuwt om nij wurk te skriuwen en ûnder oaren Nyk de Vries oer te setten, hie RIXT him útnûge foar in optreden. Trochdat Nielsen in proazadichter pur sang is, waard de jûn om dat sjenre hinne boud. Om dy reden wie proazadichter fan eigen boaiem Nyk de Vries ek oanwêzich.
De wikseljende gelegenheidsformaasje Reade Runen – besteande út Elmar Kuiper, Cornelis van der Wal, Syds Wiersma en Geart Tigchelaar – dy’t in bân mei Denemarken hat, om’t hja dêr yn maart fan dit jier wienen en no in Frysk-Deenske bondel gearstalle en oersette, trede ek op. Lykas sein is it in wikseljende formaasje, dat Hein Jaap Hilarides ferfong op ’e jûn Tigchelaar, mei’t dy lêste de jûn al oaninoar prate.
Tigchelaar begûn de jûn mei de fraach oan it publyk oft hja wol wisten wat no eins in proazagedicht wie. Der gie skruten in fingerke as twa omheech. Hy hope dêrom dat de minsken oan ’e ein fan de jûn wizer wêze soenen.
Hilarides biet de spits ôf mei fersen yn it Biltsk en sels yn it Ingelsk, om Nielsen te geriven. Der moat hjir sein wurde dat Nielsen Nederlânsk leart en dat wilens al aardich neikomme kin.
De Vries hie alle tiid om ôfwikseljend mei muzyk en byld syn proazagedichten foar te dragen. Dat wie sa in mear multymediaal optreden en wie net allinnich goed, mar joech de jûn ek fariaasje.
Syds Wiersma hat fan ’t simmer yn Ierlân west en alle ûnderfinings en moetings dy’t er dêr opdien hat, jit er no yn it mal fan it proazagedicht. Ferheljend en mei rike taal naam er it publyk mei op syn reis.
Carsten René Nielsen hie in bûnte seleksje makke fan syn gedichten út syn lêste bondel Enogfyrre tin (Ienfjirtich dingen) en Tigchelaar lies dêrby oersettings foar yn sawol it Nederlânsk as it Frysk. Der wienen yn it publyk minsken dy’t it Deensk neikomme koenen, dat Nielsen wie wakker optein dat der ûnder syn Deenske foardracht lake waard.
Nei it skoft wie it wurd oan Elmar Kuiper dy’t op ’t skik wie en tusken syn foarlêzen troch smeudich fertelde oer de tiid dat hy as lyts jonkje mei syn heit, dy’t feefotograaf wie, meigie.
De Vries kaam wer oan bar mei syn performance. Hy naam ús mei nei in fraachpetear dat hy en oaren fan de Blauwe Fedde mei Rink van der Velde hienen, yn LA sieten wy op in hyskraan, it folgjende momint yn it kluphûs op ’e Harkema. Nielsen fertelde dêrby noch dat de perfekte oersetting fan ‘kluphûs’ yn it Deensk ‘forsamlingshus’ is. In bettere oersetting is der yn gjin oare taal tinkber, is er fan miening.
Cornelis van der Wal lies fjouwer oersette proazagedichten foar fan Rimbaud, Baudelaire en Revérdy. De lêste is minder bekend, hy moast bekenne dat er Revérdy sels ek net earder koe as no. Van der Wal hie de fersen treflik oersetten en de justjes rauwe fersen akkordearren perfekt mei syn Walliaanske foardracht.
De Frânsen hawwe it proazagedicht útfûn, sa kin steld wurde. Dat wie foar Nielsen in geweldich brechje, nei’t Tigchelaar him frege hie om it publyk jitris dúdlik te meitsjen wat no in proazagedicht is. Yn Frankryk wie it allegearre begûn, mar hjoed-de-dei is it benammen yn de Feriene Steaten en Kanada in soad brûkte fersfoarm, yn Europa net sa bot (mear).
It proazafers sit hiel ticht tsjin it saneamde flash fiction oan. In proazagedicht is faak ek ferheljend, it is koart proaza, mar nettsjinsteande dat is it poëtysk fan taal en mear ynklonken. Yn de bondels fan De Vries steane gedichten dy’t Nielsen dan wer ûnder it koartproaza befiemje soe, mar Nielsen konkludearre dat it wichtichste skaaimerk wannear’t in proazagedicht in proazagedicht is bywannear’t de dichter it sels sa betitelet. Op it omkaft fan De Vries syn bondels stiet dat it proazagedichten binne. En dêrfandinne binne it simpelwei proazagedichten, neffens Nielsen, om’t men sa de lêzer in freemwurk jout.
Dêr koe nimmen yn ’e seal mear oan taheakje, dat dêrom betanke Tigchelaar yn it bysûnder Dichterskollektyf RIXT en Boeken fan Fryslân foar de (finansjele) stipe en koe sa elkenien yn de smûke Basuin noch ien drinke mei de dichters.
Tekst en foto’s: Geart Tigchelaar
Boris
Syds Wiersma skreau yn dizze wike fan Brexit suspense in rap against BJ-gedicht.
Boris
Boris is in kloaris, tocht ik lang.
In tragysk Our Lady of Eton-gefaltsje,
jongleur-poseur produkt
fan ûnbedoarn, gefoelich ferknipt
yn it wrede spul fan head boys’
fagging en flogging.
Boris is in clown, rôp ik mei
yn it Chorus fan de Lilken.
Mar Boris is in type jongste omke, dy’t as er
samar wer ris opdûkt de wolkomme
spotske pias
fan âldeljus moares is, dy’t ast
siik bist even oanwipt
knypeagjend
in seksboekje ûnder it matras pript.
Foar Boris binn’ nije soares in kwestje fan, mar sjoch no ris!
Wer in slach ferlern is alwer in nije kâns.
Ferlieze is usual business, neat oars as oates
en toates mei de spindoctor oan in pint
in nije bypass te betinken
straight away to the holy grail.
Dat Boris sil winne.
Al teknypt er de Noard-Ieren as luzen op ‘e kaam.
Al flokke de Skotten har de kloaten út ‘e rokken.
Al waarje ynklauwerige frijhannelsgeasten aanst
troch de Old Smoke fan Londen om.
Boris wint, want Boris waard as iennichste stoned
fan de kick to get it done
As in reapseine derwisj leit er foar de doar
fan syn godlike leafste:
GOAL ACCOMPLISHED
AT ALL COSTS
PLEASE LET ME IN
© Syds Wiersma
Filmke: Geart Tigchelaar
Skalkedjip
Willem Abma hie in bysûndere moeting op in terras…
Skalkedjip
op it terras siet er allinne,
oan in taffeltsje mei seis stuollen,
dûknekkich, briltsje op; tritich sawat.
sûnder euvelmoed frege ik: ‘binne dizze stuollen frij?’
djipwei klonken lûden.
in net te bedjipjen andert?
wylst kniep er de hannen ticht, de eagen ljochten blau.
eagen dy’t har net hechten.
wat letter kaam syn heit en skode oan,
gjin wurden tusken him en my.
doe’t ik opstapte, groete ik de soan;
gjin reaksje diskear.
mar, o, dy yngoede eachopslach dy’t my net socht hie.
heale moanne
Dit fers is skreaun nei oanlieding van ’e sitewaasje yn Ruinerwold. It is Tryntsje van der Veer har earste moannegedicht fan oktober.
heale moanne
yn ljochtskyn
swartblau
in huver
heal myn hert
fan rûchte raaien
heapen dridze
yn in droaneflecht
it hûs de skuorre
it hiem ûntsletten
hiel myn holle
fol fan bedriuwen
it doek is fallen
yn neaken ljocht
in beam de tún
sleatten stjonke
tidigje op kaaien
leafsten en oerrinners
helpers yn it swart
by ljochtmoanne
koarje doarren
sûnder ferwar
yn ’e kelders
stiicht it wetter
rioelen lige nea
oant folle moanne
burden en âlde klean
tiden lige nea
yn ljochtskyn
swartblau
in huver
leaver nei it Maliefjild as oan ’e hoannebalke
Tsead Bruinja skreau it ûndersteande fers nei oanieding fan de boereprotesten fan ferline wike. De oarsrpronlike tekst is yn it Nederlânsk, Geart Tigchelaar soarge foar de oersetting.
leaver nei it Maliefjild as oan ’e hoannebalke
tinke jo der wolris oer
om út it libben te stappen?
frege agrarysk coach
monique te kiefte yn 2018
oan in tal boeren
mear as 10 minsken seinen ja
seit se yn in item fan nieuwsuur
fan novimber ferline jier
echt soargen makke sy har earst
wannear’t in boer neat sei en sy seach
dat er him betrape fielde
boeren binne binnenfetters
dy freegje net maklik om help
ferliest dyn buorkerij dan ferliest
net allinnich dyn eigen baan
ferliest de baan fan dyn bern
grûn dêr’tst in bân mei hast
it is net it fallyt fan in man
mar fan in famylje
litst ferlern gean wat dyn âlden
en har âlden opboud hawwe
dêr soe ik ek foar mei de trekker
nei de haach gean
doe’t ik net springe doarst
haw ik de dûmny belle
seit in brabânske bargeboer
yn itselde item
dy is fuortdaliks kommen
en hat my sein
helje dat tou dêr gau wei
Wat wit ik fan dizze wrâld
Op 9 oktober die tydskrift De Moanne dizze skriuwoprop:
https://www.demoanne.nl/skriuwoprop-wat-wit-ik-fan-dizze-wrald/
De oprop freget fan skriuwers in tal nuvere aksjes en stelt frjemde fragen:
‘It wurdt tiid dat skriuwers yn Fryslân harren potlead de grûn yn stekke om te fernimmen wêr’t al dy trillingen dy’t ús demokratyske tradysje oan it wankeljen bringe, wei komme.’
(Ja, ’k wit net, Grinslân?)
‘Of dat se harren laptop iepenklappe en as in seiltsje omheech hâlde om mei te farren op de wyn fan de tiid.’
(Tsjong. Ik sjoch it al foar my, in tal skriuwers yn in boatsje op de Bonkefeart mei de laptop omheech yn in noardwester stoarm. Of is dat net de bedoeling?)
‘De bining mei de werklikheid is hast ferbrutsen yn de Fryske literêre tradysje. Heech tiid om ús de fraach te stellen: Wat wit ik fan dizze wrâld?’
Gerrit de Vries skreau nei oanlieding fan dat fragefjoer it neikommende fers
Wat wit ik fan dizze wrâld
ik moat in potlead
yn de grûn stekke
ik moat myn laptop iepenklappe
en as in seil omheech hâlde
ik moat my oan in minimum
fan regels hâlde
ik moat benei te kommen wêze
en oannimlik
ik moat klisjee-frij wêze
ik moat rinne as in trein
ik moat fersen skriuwe
yn geef Frysk
ik moat om stavering tinke
ik moat oaren lêze litte
ik moat soarch besteegje
oan foarm en ynhâld
it liket wol strafwurk
myn wierheid hâldt him net
oan regels
myn wierheid is in ouwehoer
in ritich wiif
mei elke Moanne
op de wyn fan de tiid
in harsensblieding
mei myn laptop
op ’e knibbels
byn ik myn werklikheid
yn fersen wraam ik
dêr leaf myn potlead yn
en sil har ris
goed trilje litte
it soe tiid wurde
© Gerrit de Vries
Identiteitskrisis
Geart Tigchelaar treedt hjoed op by IepenUp, dat fan ’e jûn it tema ‘Wij Vikingen’ hat nei oanlieding fan de tentoanstelling mei dyselde namme yn it Frysk Museum. Understeand fers hat er spesjaal foar de jûn skreaun.
