Stel der is in keunstner. Dy fersmyt alle konvinsjonele patroanen om oer de werklikheid te fertellen. Lizzende hoarizonnen, fallende skaden efter feiten op ’e grûn: dat seit allegearre neat oer hoe’t de minske syn wrâld ûnderfynt, dat hup fuort dermei. Mar oan syn keunstwurk komt op in dei ien foarby. En dy wol der in ferhaal oer fertelle dat neffens de werklikheid fan no is …
Eppie Dam is yn oktober gastdichter foar RIXT.
Johan Haanstra, ‘Scharnegoutum’, 1982/1983, oaljeferve op linnen, 80 x 80 sm, mei tank oan Ina Hogen Esch
it waar kin samar omslaan achter snits
‘is er ook een camping die een beetje aan scharnegoutum doet denken?’
ierlân yndachtich
omfreedzje fjouwer seizoenen de dei
skearnegoutum ferivige op linnen
kanteljend skilderij fan klimaat yn ’e oalje
sa kin it byld feroarje
yn in bestek fan 80 bij 80
dat in etmiel duorret
it reint pipestâlen sinnebrokken
hoannebalken bargebongen
noch gjin ko-om-halzen
hazzesprongen tuorrebouten
en samar reint it skieppekoppen
hiele brouten heale soalen reint it
like hurd as koaleskoppen
hinnebouten molestiennen
foetôfdrukken fan de waaromslach
dy’t merakelmoai belukt
hjoed om te begjinnen
yn ûnskuldich skearnegoutum
sokken as fokke en sukke
wolle ergens hjir wol hinne
Neat bringt in aha-erlebnis as in skilderij: hea, sjocht it der wier sa út? As it wurk—fan Johan Haanstra; yn it atelier makke—in plaknamme krijt, fiteret dat ekstra oan ta ferlykjen. En hifkjen. It Fryske buordoarpke? Mar de arbitrêre kleuren binne lang net natuerlik foar it ôfbylde lân en it tsjerkje is hielendal ferfoarme. It palet is urgint, de foarmen ekspressyf, de ritmes net rjocht harmoanysk. Alles botst en it libben komt yn ’e bekniping.
Eppie Dam is yn oktober gastdichter foar RIXT.
Johan Haanstra, ‘Hommerts’, 1979, oaljeferve op linnen, 50 x 40 sm, mei tank oan Ina Hogen Esch. Foto: Arend Loerts.
simmerkermis op de hommerts
mei jutryp noch fier fan de kealslach
de simmer tennist yn in rokje
en feecht it fearreplomke
fan in sûkerspûne dei
luchtich oer de hommerts
âld sinne hat nei goed gebrûk
har oaljekoek fol fruchten bakt
en telde sels de brommels nei
de krinten en rezinen
it rotsen nogablok fol swiet
dêr’t út gods glêzen bol wei sjoen
noch noait in stien yn siet
jutryp dûnset op ’e trampoline
en klompeleas lichtfuottich
nimt de lêste sompeflinter
har ballet fan âlde kleuren mei
de koprol oan it kessen weage
en noch de eagen frij fan pine
om toarre greiden read as jarre
De redaksie van Rixt het mi’j vraogd hoe ik tot et schrieven van gedichten in et stellingwarfs komen bin. Om een lang verhael of te kappen deur ien woord eigenlik: et/de locht. Et betekent zowel ‘ljocht’ as ‘loft’ in et fries. En de uutspraoke van de klinker o bepaolt de betekenis krek as in ’t fries. Ik bin een bietien verliefd worden op dat woord zo as mien geliefde dat bruukt. En dat maekt jo ni’jsgierig naor de aandere woorden van disse tael.
Meensken
op et eilaand
meensken as een falanx
mit vuuls te grote naemplaeties op de bost
dwaelen deur de dörpsstraote
heur heufden straelen radiael et geldelek gewin
et locht in heur ogen
laet gien twiefel in disse klaetersfeer
is ieder zien eigen gastheere
op de barg de Gourmandise
et zaand stoeft een aere melodie
lieken
en de locht
uut de eupenstaonde mossels
et getingel van de geraemtes mit de ribben van zilveren behang
de duundummies
de munt op et veurheufd van de vergeten sjaansbroek
veur de veerman
die dommiet weer vertrekken zal
It proses tsjin de ‘blokkear-Friezen’ giet hjoed fierder. Foar Syds Wiersma, opgroeid yn Grou, oanlieding om in gedicht te skriuwen oer de Swarte Pyt fan syn bertedoarp. Yn Grou wurdt gjin Sinteklaas fierd, mar Sint Piter. De Swarte Pitefiguer hat der in oare rol as de piten yn it feinteleger fan Sinteklaas. Yn Grou is mar ien Swarte Pyt. Dy is minder as de klazepiten in ‘flat character’. Sa reizget er faak allinnich, komt meastal in wike earder oan as Sint Piter en hat yn dy wike de wichtige rol fan boadskipper. Hy fertelt oer de aventoeren op syn lange reis en fljocht mei slepen bern achter him oan troch it doarp. Gjjin nammeleaze dus, wat de klazepiten mei allegear deselde namme yn feite wol binne.
Swarte Pyt yn Grou
By ús yn Grou wie Swarte Pyt in held.
Gjin nammeleaze yn in rige piten,
mar kammeraat en boadskipper besteld
mei ’t bringen fan in wrâld oan will’ en fiten.
Hy reizge troch de febrewarisnacht,
Sint Piter fier foarút, foar ús allinne
rôp er oer ’t iensum paad in stjerremacht.
As hy foar ’t ljocht kaam koe it feest begjinne.
Al like Frysk as swart en wyld ynklús
ferhelle er de wûnders op syn tochten.
Hy brocht ús taal út fiere oarden thús,
liet sjen dat wy nei ’t frjemde langje mochten.
Hy dûnse op in wize libbensnocht.
Hy hat my it respekt foar swart bybrocht.
Tsjisse Hettema is moannedichter fan septimber. Syn earste gedicht hat er makke mei syn nije dichterskollektyf Bouwer-Hettema. In pear ynliedende, Stellingwerfse wurden fan it duo by har gedicht:
‘Zomaar ’n gedicht in deze tieden van digitaele hetzegens. ’n beskrieving van ’n versiering van ’n stormruterpeerd uut ‘e Romeinse tied. ’t Schildje dat wi’j hier zien is vunnen in de wierde van Wijtwerd (Groningen) in 1896. ’t Is ’n zonuumde sierschijf die diende om twie riemen van ’n peerdetuug bi’jnander te holden. D’r weren in ’t Romeinse leger vule Friese ruters die weerschienlek zo’n sierschijf mit naor huus neumen hebben. Wat oons trof was dat de kleuren nog zo goed overleverd binnen.’
’t eksotiese in mi’j maekt ruumte
verdrieft mien eigenwiezens naor de buutenste ring
woar as de versierings klaor liggen om toe te slaon
binnenin mi’j
skoeven mien vierkaante gewoontes rieuwerig over mekaander henne
tot de kleuren
op de acht raekvlakken van elke stemmingswisseling
uut mien mond stikt de binnenste knoppe
as ’n grieze gevulighied naor buten
In wichtich Frysk kultuerlânskip wurdt earnstich bedrige troch it beslút fan Provinsjale Steaten om njoggen mega-wynturbines om de doarpen op ‘e Kop fan ‘e Ofslútdyk te pleatsen. De befolking rint risiko’s op swierrichheden mei har sûnens en natoer en lânskip wurde oantaaste. En dát wylst – sa’t wy yntusken witte – der mei Wynpark Fryslân yn it Iselmar genôch megawatts opwekt wurde sille om oan de Ryksfraach dy’t oan Fryslân steld wurdt te foldwaan. De aksjegroepen Hou Friesland Mooi en Bezorgde Burgers Hiddum Houw litte it der net by sitte. Sy stappe dizze moanne nei de Rie van Steat. Dichter Dien de L. Boer is ien fan de aksjefierders. Oan har fraach om in bydrage te leverjen oan de harksittings tsjin dit plan waard troch in groep dichters fan RIXT gehoar jûn. Dien skreau it gedicht Halsbân oer in pearel yn dit gebiet: de Penjumer Gouden Halsbân. It is in tûzen jier âlde dyk, dy’t yn in wide rûnte om Penjum hinne behâlden bleaun is. It gedicht waard opnommen yn de film De Dyk, dy’t Jeroen Hogendoorn deroer makke hat. De Penjumer Gouden Halsbân is as kuierpaad hielendal te berinnen. Midden yn Penjum hinget it gedicht fan Dien L. de Boer. Syds Wiersma makke der koartlyn in Fryske oersetting fan. Dy kinne jo hjir no lêze.
HALSBÂN
Zet ergens de eerste stap op de Pingjumer Gulden Halsband hij slingert door aardappel- en grasland en je voetstap slingert mee
volg de dijk die er nog ligt deels vergraven en vervlakt die eeuwen zee heeft gezien nu nooit meer keert
mooie werkeloze binnendijk vol bedrijvigheid, wat hem bewoont vliegt op als je aankomt, de kievit of de ree uit het riet
loop en tuur naar de torens van Arum, Zurich en Pingjum maar je pad tussen de lappen land is vrij van alle dorpen
met de ruige begroeiing mee begeven je voeten zich naar een hemel aan het firmament van groen branden de paardenbloemen.
Set earne de earste stap op de Penjumer Gouden Halsbân hy bochtet bou- en greidlân troch en hat dy wynjend by de hân
folgje de dyk dy’t der noch leit diels sljochte en ôfstutsen dy’t iuwen de see sjoen hat syn brekken is no brutsen
moaie wurkleaze binnendyk drok bedriuw hat der syn stee spat op ast der oankomst, in ljip of út it reid in ree
sjoch Arum, Surch en Penjum en bedikerje de tuorren dyn paad tusken de lapen lân is frij fan doarp en buorren
yn de rûge begroeiïng op fiele dyn skonken in himel kommen oan it swurk fan einleas grien brâne de hynsteblommen.
Oersetting: Syds Wiersma
Hjir in link nei Dien L. de Boer dy’t it gedicht foardraacht.
Yn ûndersteand filmke, makke troch Jeroen Hogendoorn yn ‘e wiken fan de ynspraak tsjin it wynturbineplan, leit Geert Mak út hoe dûbeld de Provinsje Fryslân mei it lânskip omgiet. Oan ‘e iene kant meitsje se der dit kulturele haadstêdjier sier mei, oan ‘e oare kant helpe se it genedeleas nei gychem.
Op freed 31 augustus 2018 hâldt foar it lêst in reguliere stoptrein ho op halte Ljouwert Achter De Hoven. It minst brûkte treinstasjon fan Nederlân wurdt dêrmei út de tsjinstregeling helle. André Looijenga, ús moannedichter fan augustus, wennet by it stasjontsje om ‘e hoeke. Hoewol ’t er der noait yn- of útstapt is, skreau dit lytse earbetoan.
Ofbylding: “I Made This” meme fan Tumblr-brûker Pictures in Boxes, basearre op ’e oarspronklike “I Made this” strip fan Tumblr-brûker Nedroid (echte namme: Anthony Clark) pleatst op 30 jannewaris 2013 mei de titel “The Internet.” (fia Pictures In Boxes)
Hjoed in gedicht fan Friduwih Riemersma oer in skeafergoeding fan trijetûzen euro dy’t de Ried fan de Fryske Beweging betelje moat om’t syn nijsside It Nijs foto’s publisearre hat sûnder tastimming fan de fotograaf. Dit seit Friduwih Riemersma deroer: ‘Prosessen om skeafergoeging binne gjin seldsumens – media as Instagram hawwe fotodieverij inkeld mar makliker makke – want plôkje ienris in foto fan Google en set dy op jo blog en it kin al misbeteare. Bysûnder is wol de beskamsume rige ferlechjes op It Nijs, fan ‘elkenien docht it’ oant ‘mar wy binne de Sameritaan fan Fryslân’. Mar hoe kinne jo stride foar erkenning fan jo kultuer as jo yntellektueel eigendom net erkenne?’
Foar it fers hat de dichter gebrûk makke fan Knight & Ohlgren, A Gest of Robyn Hode, en Waltz, The Gest of Robyn Hode.
Moraliteit fan Robin Hood
Ho en harkje, fotograaf,
Waans fakmanskip is frij;
‘k Fertel jo fan in goed Frysk stek,
Syn namme wie It Nijs.
It Nijs wie grutsk en fûgelfaai
Sa’t hy op ’t reach omrûn
Sa earlik fûgelfaai’t er wie
Hie nimmen ea ien fûn.
It Nijs moast foar de rjochter stean,
In copyrightfersin;
Dêr foel in eask ûnbinlik heech,
In falstrik foar gewin.
Ek rôv’ It Nijs út ryk besit,
En skonk oan earme lju;
Hie dalik spyt oanbean of lean,
Sa’n tsientsje yn natuer.
Doe spruts de lytse fotograaf
Alsa It Nijs dryst ta:
Op byldwurk stiet in priis, menear,
Wol wet en bûn sa ha.
Spruts doe It goede Nijs: ‘Och kom,
Jo foto’s seach gjin hûn:
Wa lêst no ús begrutlik blêd
Yn ’t Frysk, sawat ferdwûn.’
‘Hjir draait it skuldleas folk foar op:
Auteursrjocht is in pleach.’
Sa spruts de fûgelfaaiste stek
Dy’t tahâldt op it reach.
R-Day
It sil heve, de reuzen komme! Ljouwert yn ‘a bubble’, de stêd lamlein en alles moat wike, wat op ‘e rûte stiet wurdt sloopt. Al moannen is it barren hyped en wy steane derby en sjogge der nei mei al dy tûzenen toeristen. Kultuer fan it boppeste buordsje…
Reuzesloopwurk (foto: still fan in LC-video)
Royale Lúkse
Memmen hâld jo dochters by de rokken:
de royale klazen binn’ op kommenswei!
Hja wâdzje wat yn ’t paad stiet fuort oan brokken,
hingjend yn ‘e kabels – koalferkeaperij.
In trio houten harken mei wank’le trêden
en in flutferhaal; in reuzereed bebakt yn iis …
Folle faker al fertoand yn party mearkestêden,
ach, pommerantsjes bin mei koal hiel wiis.
Trije dagen achter skoattels, trije dagen in kordon,
’t belis fan Ljouwert, as yn in skier ferline,
alles wykt foar de salespromotion:
draaie sil de jildmasjine!
Memmen, it is al oer de helte fan it jubeljier,
en fier foarby it alderplatst fertier!
